Zbrodnie nienawiści (hate crimes): Polska a Stany Zjednoczone

W marcu br. Rzecznik Praw obywatelskich stwierdził, że Polska wciąż nie ma całościowej strategii przeciwdziałania przestępstwom z nienawiści. Tymczasem w USA FBI angażuje się w budowanie świadomości społecznej na temat hate crimes i zachęca do zgłaszania ich. Jakie są różnice w traktowaniu zbrodni nienawiści w Polsce i w USA?

W Polsce do hate crimes władze nie przykładają specjalnej wagi. Kilka miesięcy temu, w marcu 2020 Rzecznik Praw Obywatelskich zwracał uwagę premierowi, że istnieje konieczność stworzenia całościowej strategii przeciwdziałania przestępstwom z nienawiści. W tym samym czasie amerykańskie Federalne Biuro Śledcze komunikuje, że przestępstwa nienawiści są najwyższym priorytetem w Programie Praw Obywatelskich FBI. Według FBI niszczycielski wpływ tego rodzaju przestępstw jest ogromny, bowiem jeden taki akt może sterroryzować całe społeczności.

Hate crimes w definicji

Poprzedni RPO, Adam Bodnar, pisał, że w opinii Komisji Europejskiej przepisy polskiego prawa karnego nie transponują prawidłowo przepisów dotyczących nawoływania do nienawiści. Podżeganie do przemocy na tle rasistowskim i ksenofobicznym nie jest traktowane w Polsce z całą surowością. Nawołujący do nienawiści spotykają się pobłażaniem w prawie.

RPO postulował:

• ściganie z urzędu przestępstw motywowanych uprzedzeniami ze względu na czyjąś niepełnosprawność, wiek, orientację seksualną i tożsamość płciową , 
• karalność samego członkostwa w organizacjach odwołujących się do totalitaryzmów, a zakazanych na mocy Konstytucji,
• wprowadzenie ustawowej definicji mowy nienawiści i skuteczniejsze oczyszczanie internetu z takich treści,
• szerokie kampanie społeczne, edukacyjne i szkoleniowe dla różnych środowisk o szkodliwości mowy nienawiści.

W 2012 roku prokurator Krzysztof Karsznicki pisał w „Prokuratura i Prawo”, że zagadnienie hate crimes to rzecz skomplikowana w ocenie.

„Dotychczasowe doświadczenia wielu państw europejskich wykazują, że ściganie przestępstw popełnianych z nienawiści jest bardzo trudne, gdyż zarówno sędziowie, jak i prokuratorzy mają kłopoty z oceną zachowań sprawców w kategoriach karno-prawnych. Bardzo często mamy bowiem do czynienia z kolizją interesów. Z jednej strony mamy naruszenie dóbr osobistych (w wyniku np. znieważenia), a z drugiej strony ograniczenie wolności wypowiedzi. Znalezienie linii demarkacyjnej pomiędzy zachowaniem prawnie dozwolonym a zachowaniem bezprawnym jest w wielu wypadkach bardzo trudne. Ocena zachowania nie sprawia prokuratorom i sędziom problemów, jeżeli czyn taki połączony jest z naruszeniem nietykalności cielesnej lub uszkodzeniem ciała. O wiele trudniej jest o identyfikację przestępstwa, jeżeli jest to tylko wypowiedź. Wtedy ważny jest również cały kontekst wypowiedzi i okoliczności jej towarzyszących.

Krzysztof Karśnicki, Prokuratura i Prawo 2012/2

Polska i nienawiść

Polski system prawa karnego nie operuje definicją przestępstwa z nienawiści. Jednakże pojęcie to zdefiniowało Biuro Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka – Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie. Definicja zbrodni nienawiści to przestępstwo z nienawiści natury kryminalnej, wymierzone w ludzi i ich mienie, w wyniku którego ofiara lub inny cel przestępstwa są dobierane ze względu na ich faktyczne bądź domniemane powiązanie lub udzielanie wsparcia grupie wyróżnianej na podstawie pewnych cech charakterystycznych wspólnych dla jej członków. Może to być na przykład:

• faktyczna lub domniemana rasa,
• narodowość lub pochodzenie etniczne,
• język,
• kolor skóry,
• religia,
• płeć,
• wiek,
• niepełnosprawność fizyczna lub psychiczna,
• orientacja seksualna lub inne podobne cechy.

Wspólnym mianownikiem takich przestępstw są uprzedzenia.

Ponad 14 lat temu podlaska policja starała się zmierzyć z tym zagadnieniem. Policjanci uczyli się, jak traktować zbrodnie nienawiści i czym one tak naprawdę są. Szkolenie zwracało uwagę na problem dyskryminacji oraz wzajemnych uprzedzeń w Polsce. Policjanci uczyli się, jak współpracować z różnymi instytucjami i organizacjami w zakresie przeciwdziałania tego takich przestępstw.

Mijały lata i polscy prawnicy zwracali uwagę na niedoskonałość polskiego prawa w zakresie przeciwdziałaniu podżegania do przestępstw. Wiele organizacji społecznych, m.in. polska agenda Amnesty International, uczulały społeczeństwo, że przestępstwa tego rodzaju cały czas się dzieją. Zmian w prawie jednak nie ma.

Ameryka a zbrodnie nienawiści

Zastępca dyrektora FBI, Jeffrey Sallet, wypowiada się na bieżąco w sprawie hate crimes:

„W tym kraju nie ma miejsca na nienawiść i nietolerancję. W FBI jesteśmy gotowi użyć wszystkich dostępnych narzędzi, aby zmniejszyć zagrożenie przestępstwami z nienawiści i wypełnić naszą misję ochrony każdego Amerykanina”.

FBI ściśle współpracuje ze swoimi lokalnymi, stanowymi i federalnymi partnerami organów ścigania w takich sprawach, nawet jeśli nie są ścigane federalnie. To kwestia budowania świadomości.

FBI działa na rzecz ochrony wszystkich ofiar przestępstw, niezależnie od ich kraju pochodzenia czy statusu imigracyjnego. Biuro zachęca ofiary i świadków wszelkich takich incydentów do zgłaszania ich organom ścigania – również anonimowo. FBI zapewnia, że każde zgłoszenie zostanie starannie przeanalizowane i będzie mu nadany bieg, jeśli faktycznie zajdzie podejrzenie hate crimes.

Zdjęcie Javier Robles /Pixabay