Ministerstwo Sprawiedliwości vs sędziowie – dyscyplina czy zastraszanie?

Kontrola dyscypliny wśród sędziów? To na pewno słuszna inicjatywa. A jednak wątpliwości, które się pojawiają w tej sprawie, są liczne i niektóre z nich niepokoją. Czy między Ministerstwem Sprawiedliwości a sędziami jest wojna?

Odpowiedzialnością dyscyplinarną sędziego objęte są różne dziedziny jego życia. I te zawodowe i prywatne. Odpowiedzialność ta jest dożywotnia. Nie zwalnia od niej nawet zaniechanie orzekania czyli stan spoczynku. Czy jednak sędziego można pociągać do odpowiedzialności za to, gdzie zakłada togę, czy działa na rzecz edukacji prawnej wśród młodzieży lub po prostu orzeka?

Według sędziów takie działania zagrażają praworządności. Według Ministerstwa Sprawiedliwości – absolutnie nie.

Jak sędzia ze Szczecina podważył ustrój Państwa?

Sędzia Sądu Apelacyjnego w Szczecinie, rozpatrując jako sąd drugiej instancji odwołanie od wyroku sądu pierwszoinstancyjnego, wystąpił o dokumenty dotyczące powołania sędziego sądu okręgowego. To, zdaniem Rzecznika Dyscyplinarnego, było bezprawną ingerencją w sposób powoływania sędziów do składów orzekających. W tej sytuacji w dniu 04.08.2020 roku Zastępca Rzecznika Dyscyplinarnego Sędziów Sądów Powszechnych wszczął w związku z tym przeciwko Sędziemu Apelacyjnemu ze Szczecina postępowanie dyscyplinarne.

To sprowokowało do działania RPO. Rzecznik Praw Obywatelskich w dniu 10 sierpnia 2020 roku (VII.510.107.2020.PKR) wystąpił o informację do Rzecznika Dyscyplinarnego Sędziów Sądów Powszechnych. RPO wyraził w piśmie obawę, że takie działania mogą „w sposób przekraczający zasadę niezawisłości sędziów, ingerować w sprawowanie władzy sędziowskiej poprzez wywołanie u sędziów obawy poniesienia negatywnych konsekwencji za podejmowanie działań mających na celu wyjaśnienie wszystkich okoliczności, także procesowych”.

W odpowiedzi z dnia 14 września 2020 roku Rzecznik Dyscyplinarny Sędziów Sądów Powszechnych nazwał ocenę działań Zastępcy Rzecznika Dyscyplinarnego dokonana przez RPO „chybioną”. Rzecznik Dyscyplinarny odniósł się też do meritum samej sprawy. Stwierdził, że działania sędziego „w sposób oczywisty wykraczały poza granice ustawowe”. Zarzucił, że sędzia jest funkcjonariuszem publicznym a mimo to przyznał sobie kompetencje do oceny „prawidłowości działania organów konstytucyjnych w zakresie ich uprawnień do skutecznego powołania orzekającego w pierwszej instancji sędziego”.

Owe organy to Krajowa Rada Sądownictwa w aktualnym składzie. Prawidłowość trybu wyboru tej Rady jest kwestionowana zarówno w wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (dalej jako TSUE) z 19.11.2019 r. wydanego w połączonych sprawach C 585/18, C-624/18 i C 625-18 oraz wyroku Sądu Najwyższego z 5.12.2019 r., sygn. akt III PO 7/18. W konsekwencji nominacje sędziów dokonywane przez Radę również budzą wątpliwości prawne. W konsekwencji orzeczenia tych sędziów są badane przez sądy odwoławcze również w kontekście prawidłowej obsady sądu (przesłanka nieważności orzeczenia). Takie jednak działania sędziów budzą dezaprobatę Rzecznika Dyscyplinarnego.

Według Rzecznika Dyscyplinarnego działanie Sędziego miało cechy przestępstwa (art. 231 § 1 k.k). i było „bezprawną ingerencją w ustawowy tryb powoływania sędziów”.

Rzecznika Dyscyplinarnego Sędziów Sądów Powszechnych i jego dwóch zastępców powołał minister sprawiedliwości Zbigniew Ziobro. Rzecznikiem z dniem 04.06.2028 roku został Piotr Schab, sędzia Sądu Okręgowego w Warszawie (od 26.05.2020 roku Sędzia Sądu Apelacyjnego). Zastępcami są: sędzia Michał Lasota (sędzia Sądu Rejonowego w Nowym Mieście Lubawskim od stycznia 2019 roku delegowanego do SO w Warszawie, ) i sędzia Przemysław Radzik (sędzia Sądu Rejonowego w Krośnie Odrzańskim od stycznia 2019 roku delegowanego do SO w Warszawie).

Sam minister sprawiedliwości może także kierować wnioski dyscyplinarne (zrobił to np. w przypadku znanego radcy prawnego, profesora UW we wrześniu 2018 roku, w związku z jego twittem, zarzucając radcy „brak dbałości o godność zawodu”.

Kto dyscyplinarnie karze Sędziów?

Odpowiedzialnością dyscyplinarną sędziego objęte są różne dziedziny życia sędziego. I te zawodowe i prywatne. Odpowiedzialność ta jest dożywotnia. Nie zwalnia od niej nawet zaniechanie orzekania (stan spoczynku).

Do 03.04.2018 roku, w pierwszej instancji orzekały w sprawach dyscyplinarnych sądy apelacyjne; w drugiej Sąd Najwyższy. W roku 2017 do SN jako Sądu II instancji wpłynęło 65 spraw dotyczących 67 sędziów sądów powszechnych.

Od roku 2018 w I instancji orzeka w tych sprawach Sąd Najwyższy (w sprawach o znacznym ciężarze gatunkowym, takich jak przestępstwa umyślne) albo sądy dyscyplinarne przy sądach apelacyjnych (w sprawach lżejszego kalibru). W drugiej instancji jako organ odwoławczy orzeka nadal Sąd Najwyższy.

W celu realizacji tej zmiany roku 2018 powołana została Izba Dyscyplinarna Sądu Najwyższego, utworzona z  dniem 3 kwietnia 2018 r. na mocy art.3 pkt 5) ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o Sądzie Najwyższym, Dz.U.z 2018 r., poz. 5 ze zm.

Izba Dyscyplinarna SN na mocy ustawy podzielona jest na dwa wydziały. Pierwszy ocenia sprawy sędziów SN oraz sędziów i prokuratorów dotyczące przede wszystkim przewinień dyscyplinarnych, wyczerpujących znamiona umyślnych przestępstw ściganych z oskarżenia publicznego. Drugi, rozstrzyga sprawy w którym rozpoznaje się odwołania od orzeczeń sądów dyscyplinarnych pierwszej instancji w sprawach sędziów i prokuratorów oraz postanowień i zarządzeń zamykających drogę do wydania wyroku, kasacje od orzeczeń dyscyplinarnych, odwołania od uchwał Krajowej Rady Sądownictwa.

Sędziowie Izb Dyscyplinarnych SN zostali powołani przez nowy KRS. A kto powołał Prezesów Sądów Dyscyplinarnych przy Sądach Apelacyjnych?

Powołał ich Prezes Sądu Najwyższego kierujący pracą Izby Dyscyplinarnej, z dniem 11 listopada 2018 r (art.110b §1 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych). Jest jedenastu Prezesów Sądów Dyscyplinarnych przy Sądach Apelacyjnych(w Białymstoku, Gdańsku, Katowicach, Krakowie, Lublinie, Łodzi, Poznaniu, Rzeszowie, Szczecinie, Warszawie i Wrocławiu). Kadencja jest trzyletnia.

Jaka jest skala postępowań dyscyplinarnych wobec sędziów?

W roku 2018 aktywność Izby Dyscyplinarnej była niska z przyczyn proceduralnych o organizacyjnych. Wydziale Pierwszym odbyło się łącznie 15 posiedzeń i rozpraw, na których zakończono 11 spraw. Sprawy zakończone dotyczyły jednego sędziego, czterech prokuratorów, trzech adwokatów oraz trzech radców prawnych.

W Wydziale Drugim Izby Dyscyplinarnej SN zakończono w roku 2018 17 spraw merytorycznie oraz 16 spraw formalnie. Sprawy zakończone dotyczyły siedmiu sędziów w sześciu sprawach, dwóch prokuratorów, pięciu adwokatów, trzech radców prawnych oraz jednego notariusza.

Brak natomiast na stronach SN kompleksowego sprawozdania z działalności Sądu Najwyższego za rok 2019. Ze statystycznego sprawozdania rocznego Izby Dyscyplinarnej za rok 2019 wynika, że w roku 2019 wpłynęło 68 odwołań od orzeczeń I instancyjnych spraw dyscyplinarnych wszystkich kategorii a wniosków dyscyplinarnych 36.

Takie dane są dostępne za okres od stycznia do listopada 2020 roku. W samym listopadzie wpłynęło 5 odwołań od orzeczeń dyscyplinarnych i aż 12 wniosków dyscyplinarnych. W całym roku 2020 do grudnia wniosków takich skierowano do SN jako Sądu I instancji aż 69.

Brak zbiorczych danych co do zarzutów poszczególnych wniosków dyscyplinarnych. Urzędowe Zbiory Orzeczeń za styczeń i luty 2020 roku (późniejszych zbiorów brak) w ogóle takich decyzji nie zawierają. W bazie orzeczeń SN Izby Dyscyplinarnej za okres od 1 stycznia do końca listopada 2020 roku zamieszczono 102 orzeczenia z różnych kategorii.

W większości odnoszą się one do postępowań prowadzonych w sprawach prokuratorów. Nieliczne skierowane są przeciwko radcom prawnym. Incydentalne przeciwko adwokatom.

Nieznaczna na tym tle ilość postępowań prowadzonych w sprawach sędziów dotyczyła spraw niebudzących wątpliwości co do konieczności ich weryfikacji w postępowaniu dyscyplinarnym lub karnym (po uchyleniu immunitetu). Były to przestępstwa w ruchu drogowym, jednokrotnie – złożenie nieprawdziwego oświadczenia lustracyjnego, jedno – udostępnienia mężowi numeru konta celem wpłaty środków podlegających zajęciu, dwukrotnie – wpisania nieprawdziwej daty w protokole, jednokrotnie – przeróbki takiego protokołu (te ostatnie postępowania można też wiązać z dysfunkcjami systemów informatycznych, w jakich sporządzane są protokoły).

W roku 2020 opublikowano też trzy powszechnie znane orzeczenia dotyczące zarzutu korupcji, kwestionowania prawidłowości obsady Krajowej Rady Sądownictwa oraz wpuszczenia mediów na salę posiedzeń.

A co w tym wszystkim robią Rzecznicy Dyscyplinarni?

Powyższe dane nie odzwierciedlają aktywności Rzeczników Dyscyplinarnych. Ich działalność nie jest transparentna ani łatwa do analizy, bo Rzecznik Dyscyplinarny Sędziów Sądów Powszechnych nie publikuje na stronie internetowej żadnych informacji zbiorczych a jedynie komunikaty w incydentalnych sprawach.

Z komunikatów Rzecznika wiadomo jednak, że zarzutami dyscyplinarnymi objęte zostało na przykład zamieszczenie przez sędziego na koncie internetowym stowarzyszenia w serwisie społecznościowym Twitter opinii, prezentującej poglądy polityczne sędziego. Wypowiedź dotyczyła jednego z polityków. Uznano takie działanie za przewinienie dyscyplinarne. (sprawa II DSS 14/18).

W październiku penalizowano też zgłoszenie się Sędzi w stanie spoczynku do pełnienia funkcji publicznej – członka Państwowej Komisji do spraw wyjaśniania przypadków czynności skierowanych przeciwko wolności seksualnej i obyczajowej wobec małoletniego poniżej lat 15 – bez zrzeczenia się urzędu.

Stowarzyszenie Sędziów Polskich „Iustitia” sygnalizuje natomiast kierowanie w ostatnich latach wniosków dyscyplinarnych o zachowania takie jak: założenie togi poza budynkiem sądu, działania edukacyjne młodzieży podjęte w ramach Pol’and’Rock w Kostrzynie nad Odrą, wypowiedzi medialne, komentarze rysunkowe z cyklu ”Ślepym Okiem Temidy”. Penalizowane okazało się też korzystanie z biernego prawa wyborczego w strukturach Gminy Katowice.

Z braku kompletnych danych nie sposób pewny ocenić ilości ani charakteru stawianych sędziom zarzutów dyscyplinarnych od roku 2018 do chwili obecnej.

Niewątpliwie jednak sprawy takie jak Sędziego Sądu Apelacyjnego ze Szczecina nie są wyjątkowe. A dyscyplinowanie sędziów i to z zarzutami karnymi za działania orzecznicze godzi – w opienii wielu prawników – w niezawisłość sądownictwa i ma cechy zastraszania środowiska.

Problem jest powszechnie dostrzegany. Komisja Europejska skierowała do Trybunału Sprawiedliwości sprawy dyscyplinarne o Unii Europejskiej skargę w sprawie nowego systemu środków dyscyplinarnych wobec sędziów w Polsce (sprawa C-719/20). Komisja wskazała, że nowy system środków dyscyplinarnych podważa niezawisłość sędziów w Polsce i nie zapewnia koniecznych gwarancji prawnych chroniących sędziów krajowych przed kontrolą polityczną.

Kilka przykładów dla ciekawych

1. Zarzut korupcyjny wobec sędziego (sprawa I DO 42/20). Izba Dyscyplinarna zezwoliła na pociągniecie do odpowiedzialności karnej sędziego Sądu Okręgowego, za czyny polegające na przekroczeniu „uprawnień wynikających z zasady bezstronności i obiektywizmu sędziów”. Mianowicie w czasie poprzedzającym rozprawę apelacyjną sędzia spotkała się z apelującym oskarżonym „i po wysłuchaniu jego krytycznych uwag dotyczących orzeczenia sądu I instancji zapewniła go, iż w jego sprawie zapadnie dla niego korzystne orzeczenie”. Co faktycznie miało miejsce w wyniku rozpoznania sprawy.

Potem, w nieustalonym już dniu, sędzia miała przyjąć od tego oskarżonego korzyść majątkową w postaci telefonu komórkowego nieustalonej wartości „w zamian za wydanie zapadłego z naruszeniem konstytucyjnej zasady niezawiłości sędziowskiej” orzeczenia. Tego sędziego objęto też innym, powszechnie znanym zarzutem przyjęcia wynagrodzenia za niewykonana umowę o dzieło.

2. W innej sprawie (I DO 8/20) zezwolono na pociągnięcie do odpowiedzialności karnej sędziego Sądu Okręgowego za czyn polegający na tym, że: publicznie nie dopełnił obowiązków służbowych i przekroczył swoje uprawnienia . Sędzia zezwolił mianowicie przedstawicielom środków masowego przekazu na utrwalenie obrazu i dźwięku podczas posiedzenia Sądu oraz podczas ogłoszenia postanowienia i jego ustnych motywów, w wyniku czego ujawnił osobom nieuprawnionym bez wymaganego przepisami prawa zezwolenia osoby uprawnionej, wiadomości z postępowania przygotowawczego.

3. Natomiast w sprawie II DO 1/20 zmieniono uchwałę Sądu Najwyższego – Izby Dyscyplinarnej z 23 grudnia 2019 r. i zawieszono sędziego Sądu Rejonowego w czynnościach służbowych. Sędzia w rozpoznawanej w sprawie „doprowadził do wydania bez podstawy prawnej postanowienia, którym nakazano szefowi Kancelarii Sejmu A. K. „przedstawienie oryginałów lub urzędowo poświadczonych odpisów dokumentów złożonych w Kancelarii Sejmu w związku 3 z obwieszczeniem Marszałka Sejmu RP z 4 stycznia 2018 r. o rozpoczęciu procedury zgłaszania kandydatów na członków Krajowej Rady Sądownictwa wybieranych spośród sędziów (M.P., poz. 10) oraz innych dokumentów z tym związanych. Miało to powodować przyznanie sobie przez sędziego kompetencję do oceny prawidłowości i legalności, wyboru członków KRS oraz działań Prezydenta.

Zdjęcie autora