Cyfryzacja sądów – zmiany w UE i rzeczywistość w Polsce
Parlament Europejski przyjął dwa projekty w sprawie modernizacji systemów wymiaru sprawiedliwości w UE. Chodzi o przyspieszenie funkcjonowanie sądów, zwiększenie pewności prawa i zapewnienie tańszego i łatwiejszego dostępu do wymiaru sprawiedliwości.
Cyfryzacja sądów w UE jest niezbędna
Parlament Europejski zajął się aktualizacją obowiązujących unijnych przepisów o doręczaniu dokumentów i przeprowadzaniu postępowania dowodowego pod kątem jak najlepszego wykorzystania nowoczesnych rozwiązań cyfrowych.
W niektórych krajach unijnych rozwiązania cyfrowe już funkcjonują i są skutecznie wdrażane w życie. Jednak transgraniczne postępowania sądowe nadal opierają się na papierowym obiegu dokumentów. Unii zależy na usprawnieniu współpracy międzynarodowej – w ten sposób obywatele i instytucje działające w ramach UE mają uzyskać większą pomoc w dochodzeniu i obronie swoich praw, zaś organy ścigania mają skuteczniej chronić obywateli.
Nacisk na cyfryzację wymiaru sprawiedliwości jest szczególnie ważny w dobie kryzysu pandemii COVID-19. W wymiarze sprawiedliwości – co wiedzą też zapewne polscy obywatele z własnych, krajowych obserwacji – normą stają się opóźnienia, UE obserwuje takie problemy m.in. w przesłuchaniach osobistych i transgranicznym doręczaniu dokumentów sądowych. Zaobserwowano też przejściową niemożność uzyskania osobistej pomocy prawnej. Problemem też jest upływanie terminów z powodu opóźnień.
Pandemia spowodowała rosnąca ilość spraw, tak dotyczących spraw prywatnych (np. pracowników wobec pracodawców), jak i firmowych (upadłości, postępowania układowe). W tej sytuacji praca sądów jest jeszcze bardziej niezbędna i wymaga maksymalnego możliwego usprawnienia.
O czym mówi się w nowych przepisach?
Nowe przepisy wprowadzają szereg cyfrowych rozwiązań w zakresie przeprowadzania transgranicznego postępowania dowodowego i doręczania dokumentów, co ma usprawnić współpracę między sądami w różnych krajach UE.
Komunikacja na odległość pomoże w szybszym przeprowadzaniu postępowania dowodowego i obniży koszty – np. zamiast wymagać fizycznej obecności osoby na przesłuchaniu w postępowaniu transgranicznym będzie można wykorzystać wideokonferencję.
Zostanie ustanowiony zdecentralizowany system informatyczny, który połączy systemy krajowe, tak aby wymiana dokumentów odbywała się drogą elektroniczną w szybszy i bezpieczniejszy sposób. Nowe przepisy zawierają dodatkowe środki ochrony danych i prywatności podczas przesyłania dokumentów i przeprowadzania postępowania dowodowego.
Projekty zatwierdzono 23 listopada i wejdą one w życie 20 dni po ich opublikowaniu w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej.
Cyfryzacja sądów w Polsce?
Kwestię cyfryzacji należy rozważać wielopłaszczyznowo. Unia pochyliła się nad rozwiązaniami międzynarodowymi, zakładając, że cyfryzacja sądów w każdym z krajów członkowskich, to osobna kwestia. Jak niektóre aspekty cyfryzacji wyglądają w Polsce?
Według Fundacji Court Watch Polska w niektórych krajach świata, np. Kanadzie, digitalizacja akt jest rozwijana już od kilkunastu lat i jest standardem. Podczas procesu akta są przygotowywane tak, by pełnomocnik mógł wskazywać stronę, do której chciałby przejść, i uczestnicy procesu mogą śledzić jego propozycję. Według Fundacji wadą polskiego systemu sądownictwa jest rozproszenie danych w różnych systemach takich jak e-Sąd, eKRS czy eKW. Dotychczas nie udało się ujednolicić baz danych tych systemów, zasad ich użytkowania oraz interfejsów. W praktyce oznacza to utrudnienia i zwiększenie czasu oraz kosztów spraw sądowych.
Stowarzyszenie Sędziów Polskich „Iustitia” wezwało Ministerstwo Sprawiedliwości do przeprowadzenia procesu informatyzacji wymiaru sprawiedliwości. Jak podaje Infor, polski system sądowniczy ma możliwość prowadzenia posiedzeń w formie zdalnej w postępowaniu cywilnym. Jednak dopóki sytuacja wywołana pandemią nie przymusiła sądów do zmiany trybu pracy, nie prowadziły one rozpraw zdalnie, ponieważ dedykowana temu aplikacja Avaya Scopia, nie była powszechnie dostępna w salach sądowych.
