„Ma pan raka, proszę, tu recepta na antybiotyk” – a może tak będzie wyglądać terapia nowotworowa? Naukowcy potwierdzają, że antybiotyki stosowane w chorobach zakaźnych mogą mieć zastosowanie w leczeniu nowotworów.
Publikacja naukowców z Manchesteru pokazuje nowe możliwości leczenia nowotworów. Nowotwory mają różne przyczyny – wirusy, zanieczyszczenia, uwarunkowania genetyczne. Nauka wciąż nie wie wszystkiego o raku, a leczenie go to dla chorych wciąż loteria – uda się, czy nie? Czy nowotwór da się usunąć, czy nie? Jakie są rokowania?
5 lat temu brytyjscy lekarze opisywali, że antybiotyki mogą mieć znaczący efekt terapeutyczny w leczeniu nowotworów. Czy ta metoda jest już dziś brana pod uwagę? Czy stosuje się ją w Polsce?
Rak siedzi w mitochondriach
Chociaż kilka mutacji czynników powodujących raka jest wspólnych dla pewnych specyficznych podtypów danego nowotworu, to należy jednak powiedzieć, że guz każdego pacjenta jest dość wyjątkowy pod względem złożoności zmian genetycznych. Naukowcy wiedzą też, że kilka rozbieżnych klonów komórek rakowych może również współistnieć w jednym guzie. Jak piszą autorzy wspomnianej publikacji, w praktyce klinicznej istnieje wiele przykładów rozczarowujących lekarzy i pacjentów działań mających na celu skuteczne leczenie. Kontrola rozwoju raka jest często krótkotrwała, nawet jeśli udowodniono, że pewne leki są skuteczne w tym leczeniu skuteczne.
Naukowcy z Wielkiej Brytanii podsuwają wniosek, że skoro poszczególne nowotwory potrafią się znacząco między sobą różnić, to dobrze by było skupić się na cechach wspólnych różnych typów nowotworów. W niedawnej przeszłości wykazano, że ryzyko zachorowania na aż dwie trzecie nowotworów można po prostu wytłumaczyć tym, ile razy komórki macierzyste danej tkanki ulegają podziałowi komórkowemu. Podczas starzenia się tkankowych komórek macierzystych mogą gromadzić się mutacje somatyczne, napędzające powstawanie rakowych komórek macierzystych. Jest prawdopodobne, że takie właśnie mutacje somatyczne odpowiadały za więcej przypadków raka niż dziedziczna choroba genetyczna lub specyficzne środowiskowe czynniki ryzyka. Biorąc to pod uwagę Brytyjczycy skupiliśmy się na zidentyfikowaniu globalnej fenotypowej właściwości rakowych komórek macierzystych (CSC), które mogą być celem dla wielu typów nowotworów.
W swoich dociekaniach lekarze kierowali się poglądem, że rakowe komórki macierzyste są anaboliczne i mogą wymagać biogenezy mitochondrialnej do przeżycia i ekspansji proliferacyjnej. Aby sprawdzić tę tezę, skorzystali ze znanych skutków ubocznych określonych klas antybiotyków. Ponieważ mitochondria wyewoluowały z bakterii, które zostały pierwotnie pochłonięte przez komórki eukariotyczne miliony lat temu, wiele klas stosowanych obecnie antybiotyków faktycznie celuje w mitochondria.
Mówiąc dokładniej leki takie jak erytromycyna i chloramfenikol selektywnie wiążą się z dużą podjednostką rybosomu mitochondrialnego i hamują biogenezę mitochondrialną, zapobiegając translacji białek mitochondrialnych, głównie związanych z mitochondrialnymi kompleksami OXPHOS. Z kolei tetracykliny i glicylocykliny wiążą się z wysokim powinowactwem do małej podjednostki rybosomu mitochondrialnego, a także hamują biogenezę mitochondriów.
W badaniu sprawdzano nie tylko antybiotyki, ale nawet lek antypasożytniczy – pirwin. Pirwin to barwnik cyjaninowy, stosowany w leczeniu owsicy. Również i on, a raczej jego związek, okazał się być skuteczny w hamowaniu rozwoju nowotworu.
Doksycykliną w raka
Leczenie raka antybiotykami byłoby zupełnie nową strategią walki z tymi chorobami. Nowa strategia terapeutyczna mogłaby wykorzystywać możliwe do opanowania skutki uboczne tych antybiotyków, które wpływają na mitochondria eukariotów, chociaż związki te są obecnie stosowane w szerokim spektrum leczenia bakteryjnych i pasożytniczych chorób zakaźnych. Doskonale znana doksycyklina wydaje się yć autorom publikacji atrakcyjnym środkiem przeciwnowotworowym, ponieważ ma długi okres półtrwania w układzie ogólnoustrojowym. Obecnie jest z powodzeniem stosowana w długotrwałym leczeniu pacjentów z infekcjami dróg moczowych, zapaleniem gruczołu krokowego lub z trądzikiem. Doksycyklina pobudza także wzrost prawidłowych komórek macierzystych, ma właściwości przeciwzapalne, a nawet wydłuża żywotność w niektórych kontekstach eksperymentalnych. Autorzy wnioskują, że toksyczne skutki uboczne terapii przeciwnowotworowej zostałyby w ten sposób zminimalizowane.
Stosowanie antybiotyków – jak czytamy w publikacji – może stanowić bezpieczniejszą i znacznie skuteczniejszą alternatywę dla terapii przeciwnowotworowej metforminą. Nowe podejście mogłoby pomóc unikać lekooporności oraz pozwoliłoby to na leczenie raka w sposób niezależny od mutacji.
W badaniach uczestniczyli pacjenci z zaawansowanymi chorobami nowotworowymi oraz tacy, których rak okazał się oporny na leczenie pacjenci. Chorzy z chłoniakami leczeni byli doksycykliną, z rakiem płuc – azytromycyną. W przypadku raka płuca azytromycyna zwiększała roczne przeżycie pacjentów z 45% do 75%. Chorzy na chłoniaka, którzy byli „wolni od bakterii”, odnieśli korzyść z zaledwie 3-tygodniowej terapii doksycykliną i wykazali całkowitą remisję choroby. Wyniki te sugerują, że terapeutyczne działanie antybiotyku było w rzeczywistości niezależne od infekcji.
Teoria a praktyka
W Polsce tymczasem powtarza się informacje, że długotrwałe stosowanie antybiotyków może przyczynić się do zwiększenia ryzyka zapadnięcia na raka jelita. Popularne portale o tematyce zdrowotnej wskazują niebezpieczeństwa stosowania antybiotyków w terapii onkologicznej i omawiają stosowanie takich leków tylko wspomagająco w terapii. Onkonet wymienia następujące najczęściej stosowane metody leczenia raka:
- chemioterapia,
- leczenie chirurgiczne,
- chirurgia robotowa,
- leczenie systemowe,
- medycyna nuklearna,
- radioterapia,
- dootrzewnowa Chemioterapia Perfuzyjna w Hipertermii (ang. HIPEC).
Leczenie systemowe to złożony proces terapeutyczny, składa się nań chemioterapia, hormonoterapia, immunoterapia oraz leczenie z wykorzystaniem leków działających na konkretny receptor umiejscowiony na komórce nowotworowej lub blokujące przekazywanie informacji wewnątrz komórki. Wśród tych leków nie wymienia się antybiotyków ani żadnej z substancji testowanej w 2015 roku przed Brytyjczyków.
Materiał na podstawie publikacji „Antibiotics that target mitochondria effectively eradicate cancer stem cells, across multiple tumor types: Treating cancer like an infectious disease„, Rebecca Lamb i współautorzy.